Sanacja – kiedy warto i co daje firmie?

Czym dokładnie jest postępowanie sanacyjne?

Postępowanie sanacyjne to procedura restrukturyzacyjna uregulowana w Prawie restrukturyzacyjnym, przeznaczona dla dłużników niewypłacalnych lub zagrożonych niewypłacalnością, którzy wymagają głębokich zmian w strukturze organizacyjnej i majątkowej.

W odróżnieniu od innych postępowań, w sanacji sąd zazwyczaj odbiera zarząd własny dłużnikowi i powołuje zarządcę (choć w uzasadnionych przypadkach dłużnik może zachować zarząd nad całością lub częścią przedsiębiorstwa). Celem nie jest tu tylko spłata długów, ale przywrócenie firmie zdolności do konkurowania na rynku poprzez tzw. działania sanacyjne.

Co daje firmie sanacja? Kluczowe korzyści

Sanacja oferuje najszerszy katalog instrumentów naprawczych spośród wszystkich czterech postępowań restrukturyzacyjnych. To właśnie te unikalne korzyści sprawiają, że jest wybierana w najtrudniejszych przypadkach.

1. Pełna ochrona przed egzekucją

Z dniem otwarcia postępowania sanacyjnego, wszelkie postępowania egzekucyjne skierowane do majątku dłużnika (zarówno te wszczęte wcześniej, jak i nowe) zostają zawieszone z mocy prawa. Uchylane są również zajęcia rachunków bankowych. Daje to firmie niezbędny "oddech" finansowy.

Jeśli zastanawiasz się, jak uratować firmę przed upadłością w sytuacji krytycznej presji wierzycieli, sanacja oferuje najszczelniejszy parasol ochronny.

2. Możliwość odstąpienia od niekorzystnych umów

To potężne narzędzie, niedostępne w takim zakresie w innych postępowaniach (np. w PZU). Zarządca może, za zgodą sędziego-komisarza, odstąpić od umów wzajemnych, które nie zostały wykonane w całości lub części. Dotyczy to np. długoterminowych umów najmu, leasingu czy kontraktów handlowych, które stały się dla firmy obciążeniem nie do udźwignięcia.

3. Restrukturyzacja zatrudnienia na zasadach upadłościowych

W sanacji przepisy Kodeksu pracy ulegają modyfikacji na korzyść pracodawcy (dłużnika). Możliwe jest wypowiadanie umów o pracę bez stosowania niektórych przepisów ochronnych, co ułatwia dostosowanie poziomu zatrudnienia do realnych potrzeb firmy. To trudna, ale często niezbędna decyzja, by ratować miejsca pracy dla pozostałej części załogi.

4. Sprzedaż majątku bez obciążeń

Składniki majątku dłużnika mogą być sprzedawane przez zarządcę w trybie przetargowym ze skutkiem sprzedaży egzekucyjnej – czyli bez hipotek i zastawów. Ułatwia to upłynnienie zbędnego majątku i pozyskanie środków na spłatę wierzycieli.

Kiedy warto zdecydować się na sanację?

Sanacja nie jest rozwiązaniem dla każdego. Jest procesem kosztownym i długotrwałym (zazwyczaj trwa minimum 12 miesięcy). Decyzję o jej wyborze podejmuje się zazwyczaj, gdy:

• Firma wymaga głębokiej restrukturyzacji operacyjnej (np. zamknięcia nierentownych oddziałów, zwolnień grupowych).
• Istnieje konieczność wycofania się z toksycznych umów, które generują straty.
• Dłużnik utracił zaufanie wierzycieli na tyle, że ci nie zgodziliby się na pozostawienie mu zarządu własnego.

Zanim jednak zapadnie decyzja o złożeniu wniosku, kluczowa jest analiza sytuacji. Wiedza o tym, od czego zacząć restrukturyzację i jak poprawnie zdiagnozować źródło problemów, pozwala uniknąć błędu w doborze procedury.

Koszty postępowania sanacyjnego

Sanacja jest najdroższym rodzajem restrukturyzacji, co wynika z zaangażowania sądu i zarządcy oraz czasu trwania procedury. Na koszty składają się:

• Opłata sądowa od wniosku – stała kwota (obecnie 1000 zł).
• Zaliczka na wydatki – ustalana przez sąd, zazwyczaj w przedziale od kilku do kilkudziesięciu tysięcy złotych, na pokrycie korespondencji, obwieszczeń i pracy tymczasowego nadzorcy.
• Wynagrodzenie zarządcy – ustalane przez sąd na podstawie ustawowych stawek, zależne od wielkości przedsiębiorstwa, liczby wierzycieli i stopnia zaspokojenia wierzytelności.

Mimo wysokich kosztów, dla wielu firm jest to jedyna droga ratunku. Dokładne wyliczenia i składowe kosztów omawiamy w artykule: Ile kosztuje restrukturyzacja firmy? Realne koszty.

Rola Zarządcy i Plan Restrukturyzacyjny

Kluczową postacią w sanacji jest Zarządca. Przejmuje on zarząd nad majątkiem dłużnika (chyba że sąd zezwoli dłużnikowi na zarząd własny w określonym zakresie). To fundamentalna różnica w porównaniu do nadzorcy układu w PZU, który pełni jedynie funkcję kontrolną.

Zarządca ma obowiązek przygotować i wdrożyć Plan Restrukturyzacyjny. Dokument ten zawiera:

• Analizę przyczyn trudnej sytuacji ekonomicznej.
• Opis planowanych środków restrukturyzacyjnych (np. zwolnienia, sprzedaż majątku, odstąpienie od umów).
• Harmonogram wdrożenia zmian.
• Prognozę rachunku zysków i strat na kolejne lata.

To na podstawie tego planu wierzyciele oceniają, czy firma ma szansę na przetrwanie i czy warto zagłosować za układem.

Przykład praktyczny (Case Study)

Wyobraźmy sobie spółkę produkcyjną "Meblo-Stal", która posiada rentowną linię produkcyjną, ale jest obciążona:

1. Długoterminową umową najmu starej hali magazynowej, której czynsz dwukrotnie przewyższa stawki rynkowe (umowa zawarta na 10 lat bez możliwości wypowiedzenia).
2. Przerostem zatrudnienia w dziale administracji (ochrona przed zwolnieniem wynikająca z przepisów pracowniczych).

W zwykłym trybie restrukturyzacji (PZU, PPU) spółka nie mogłaby skutecznie wypowiedzieć umowy najmu ani szybko zredukować zatrudnienia. Wierzyciele, widząc te obciążenia, nie zgodziliby się na układ. W sanacji zarządca może odstąpić od umowy najmu i zrestrukturyzować zatrudnienie na zasadach upadłościowych. Dzięki temu "Meblo-Stal" odzyskuje rentowność operacyjną, a zaoszczędzone środki przeznacza na spłatę wierzycieli w ramach układu.

Zagrożenia i ryzyka

Mimo potężnych narzędzi, sanacja niesie ze sobą ryzyka:

• Utrata kontroli – dłużnik traci wpływ na bieżące zarządzanie firmą na rzecz zarządcy.
• Ryzyko umorzenia – jeśli sędzia-komisarz uzna, że plan restrukturyzacyjny nie daje szans na realizację układu, postępowanie zostanie umorzone.
• Upadłość – nieudana sanacja często kończy się bezpośrednim przejściem w stan upadłości likwidacyjnej.

Jak wygląda proces?

Postępowanie sanacyjne rozpoczyna się od złożenia wniosku do sądu restrukturyzacyjnego. Sąd, po rozpoznaniu sprawy, wydaje postanowienie o otwarciu sanacji i wyznacza zarządcę. Następnie zarządca sporządza spis inwentarza oraz plan restrukturyzacyjny, który musi zostać zatwierdzony przez sędziego-komisarza.

Kolejnym krokiem jest wdrożenie działań naprawczych oraz głosowanie nad układem. Cały proces jest sformalizowany. Szczegółowo, jak wygląda restrukturyzacja firmy, jakie są jej etapy i terminy, omawiamy w naszym dedykowanym artykule, gdzie krok po kroku przeprowadzamy przez meandry procedury.

Sanacja na tle innych postępowań

Polskie prawo przewiduje cztery rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych. Sanacja wyróżnia się na ich tle jako opcja "atomowa" – najtrudniejsza do przeprowadzenia, ale najskuteczniejsza w krytycznych sytuacjach. Oto kluczowe różnice:

• Zakres ochrony: W sanacji ochrona przed egzekucją jest pełna i automatyczna (obejmuje też wierzytelności zabezpieczone rzeczowo, pod pewnymi warunkami). W PZU ochrona jest ograniczona do 4 miesięcy (z możliwością przedłużenia), a w PPU egzekucja z przedmiotu zabezpieczenia jest co do zasady możliwa.
• Zarząd nad firmą: W PZU i PPU zarząd zazwyczaj pozostaje w rękach dłużnika. W sanacji standardem jest odebranie zarządu i przekazanie go zarządcy sądowemu.
• Ingerencja w umowy: Tylko sanacja pozwala na tak szerokie odstępowanie od niekorzystnych kontraktów i redukcję zatrudnienia na uproszczonych zasadach.
• Czas trwania: PZU można zamknąć w 3-4 miesiące. Sanacja to proces wielomiesięczny, często trwający ponad rok.

W lżejszych przypadkach, gdy problemem jest głównie zadłużenie, a nie struktura kosztów czy toksyczne umowy, lepszym (i tańszym) wyborem może być Postępowanie o Zatwierdzenie Układu (PZU) lub Przyspieszone Postępowanie Układowe (PPU).

Wybór niewłaściwego trybu to jeden z najczęstszych błędów. Zbyt lekka procedura nie uzdrowi firmy wymagającej głębokiej operacji, a zbyt ciężka (jak sanacja) może ją niepotrzebnie obciążyć kosztami.

Podsumowanie

Sanacja to szansa na "nowe otwarcie" dla firm w głębokim kryzysie. Choć wiąże się z utratą części kontroli i wyższymi kosztami, daje narzędzia prawne, które w rękach doświadczonego zarządcy mogą uratować przedsiębiorstwo przed likwidacją.

FAQ – Najczęściej zadawane pytania